Stroński (Doliwa-Stroński) Zdzisław Karol (1894–1972), historyk, prezydent Stanisławowa, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 24 X w Stryju, był synem Karoliny i Alfreda, urzędnika kolejowego.
S. uczęszczał do gimnazjum w Stryju, gdzie przewodniczył Organizacji Młodzieży Narodowej (OMN). Kierował działaniami przeciw austriackiemu zaborcy, m.in. doprowadził do awantury z oficerami w gmachu stryjskiego «Sokoła», za co został skazany wyrokiem sądowym i administracyjnym tamtejszego Starostwa. W r. 1910 był członkiem «Zarzewia». Od r. 1912 działał w skautingu i ruchu strzeleckim. W r. 1914 zdał maturę i wstąpił do Sokolich Drużyn Polowych. Po wybuchu pierwszej wojny światowej uczestniczył w zgrupowaniu oddziałów strzeleckich w Sanoku i wraz z nimi wszedł w skład formującego się Legionu Wschodniego. We wrześniu 1914, po rozwiązaniu Legionu, został aresztowany przez żandarmerię w okolicach Nowego Sącza i wcielony do 20. pp armii austro-węgierskiej we Freudenthal na Śląsku (obecnie Bruntál w Republice Czeskiej). W styczniu 1915 przeniesiono go do 9. pp w Körmend na Węgrzech. Ze względu za zły stan zdrowia po trzech miesiącach został zwolniony ze służby i wyjechał do Wiednia, gdzie uczestniczył w pracach tamtejszego Oddziału OMN i skautingu. Jesienią t.r. podjął studia historyczne na Uniw. Lwow. W r. 1916 był członkiem Zarządu Czytelni Akademickiej we Lwowie i działającego przy niej Akademickiego Kółka Historycznego Uczniów Uniw. Lwow.; do jesieni t.r. kierował też lwowskim OMN. W imieniu lwowskich studentów złożył władzom Uniw. Lwow. protest przeciw przyznaniu doktoratu honorowego głównodowodzącemu armią austro-węgierską, arcyks. Fryderykowi. W r. akad. 1916/17 uczył się w Seminarium Duchownym we Lwowie. W poł. r. 1917 z ramienia OMN utworzył tajną organizacją gimnazjalną w Galicji Wschodniej, którą do października t.r. kierował. W grudniu został wcielony do stacjonującego w Krakowie 33. p. strzelców armii austro-węgierskiej. Od zimy 1918 kontynuował studia historyczne na Wydz. Filozoficznym UJ.
Po przejęciu 31 X 1918 przez Polaków władzy w Krakowie wszedł S. w skład formującego się z 33. p. strzelców 1. Baonu Strzelców Krakowskich (późniejszego 20. pp WP) i wraz z nim wziął udział (od 31 XII t.r.) w wojnie polsko-ukraińskiej. Walczył pod Lwowem, Sądową Wisznią (pow. mościski) i pod Bartatowem, Mszaną i Janowem w pow. gródeckim. W kwietniu 1919 został awansowany do stopnia plutonowego. Zdemobilizowany t.r., wznowił studia na UJ. W l. 1919–20 pełnił funkcję prezesa Koła Naukowego Historyków Studentów UJ. W czasie studiów był jednym z przywódców piłsudczykowskiego Zjednoczenia Młodzieży Narodowej (krakowskiej filii OMN), zasiadał też w Zarządzie krakowskiego «Strzelca». Na wiecach opowiadał się za akcją plebiscytową na Spiszu i brał udział w pracach Komisji Plebiscytowej. Podczas wojny polsko-sowieckiej, jako ochotnik, od lipca do października 1920 był przydzielony do Inspektoratu Armii Ochotniczej w Krakowie, nie uczestniczył jednak w walkach. Dn. 31 X 1922 doktoryzował się na Wydz. Filozoficznym UJ na podstawie rozprawy, napisanej pod kierunkiem Władysława Semkowicza, Stosunek Żółkiewskiego do sprawy kozackiej na tle wydarzeń w latach 1590–1596. Następnie przeniósł się do Lwowa, gdzie podjął pracę w Arch. Ziemskim, tzw. Bernardyńskim i został nauczycielem w Gimnazjum Żeńskim Sióstr Najśw. Rodziny z Nazaretu. Należał do Komitetu Redakcyjnego „Kwartalnika Historycznego”; opublikował w nim z Zygmuntem Wojciechowskim Bibliografię historii Polski za rok 1923 (Lw. 1924) oraz samodzielnie artykuł Swawola ukrainna u schyłku XVI wieku (R. 38: 1924 z. 112, osobno Lw. 1924). Ogłosił też rozprawę Batory (Lw.–W.–Kr. 1928). W poł. l. dwudziestych współorganizował we Lwowie Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich. Wchodził w skład Komitetu Organizacyjnego IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu (6–8 XII 1925). Był członkiem Polskiego Tow. Historycznego, Klubu Republikańskiego i Tow. Szkoły Ludowej.
Po przewrocie majowym 1926 r. S., należąc do Związku Patriotycznego, współtworzył Związek Naprawy Rzeczypospolitej; kierował jego egzekutywą prowincjonalną w Małopolsce Wschodniej. W r. 1927 został wybrany na radnego m. Lwowa i radnego pow. lwowskiego. W r. 1928 został członkiem Rady Województw Południowo-Wschodnich i Rady Grodzkiej BBWR we Lwowie. W wyborach do Sejmu t.r. uzyskał mandat poselski z listy BBWR w okręgu nr 51 (Lwów-powiat). Wszedł w skład Prezydium i został skarbnikiem Klubu Parlamentarnego BBWR, należał też do sejmowej Komisji Prawniczej. Po zjednoczeniu w r. 1930 Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich i Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych oraz powołaniu ZNP został wybrany do jego Wydz. Sekcji Szkolnictwa Średniego. T.r. uzyskał ponownie mandat poselski w okręgu nr 51. Był członkiem sejmowych komisji: administracyjnej (także jej wiceprezesem), oświatowej i budżetowej. Na posiedzeniu Sejmu (26–27 I 1931) popierał stosowanie represji wobec Ukraińców, tzw. pacyfikację Małopolski Wschodniej. Dn. 6 XI 1931 zaprezentował stanowisko większości rządowej, odrzucające postulaty Ukraińskiego Zjednoczenia Narodowo-Demokratycznego (Ukrajins’ke Nacionalno-Demokratyczne Ob’ednannja, UNDO) przyznania autonomii terenom RP zamieszkałym przez Ukraińców. Będąc zwolennikiem konsolidacji państwowej, opowiadał się za współpracą z ludnością ukraińską w ramach samorządu. Przedstawiał stanowisko komisji budżetowej w sprawach preliminarzy budżetowych Min. WRiOP na l. 1931/2–1935/6. Dn. 23 II 1932 referował ustawę o zgromadzeniach, a 9 III t.r ustawę o dostarczaniu druków dla celów bibliotecznych. Dn. 15 III został wiceprezydentem Lwowa. Działał w tym okresie w lwowskim Oddz. Wojewódzkim Komitetu Obywatelskiego Zbiórki na Fundusz Szkolnictwa Polskiego Zagranicą. W r. 1934 zainicjował powołanie Polskiego Komitetu Wyborczego, skupiającego startujące w wyborach samorządowych organizacje prorządowe; 6 V t.r. został jego przewodniczącym. W kwietniu 1935 objął po Wacławie Chowańcu prezydenturę Stanisławowa. T.r. wybrano go po raz trzeci na posła w okręgu nr 66 (Stanisławów). Zasiadł wtedy w komisjach: administracyjno-samorządowej i budżetowej. Był sprawozdawcą projektów ustaw: o dodatkowych kredytach na l. 1936/7 (15 XII 1936, 4 III 1937) i 1937/8 (4 VI 1937), o zaopatrzeniu kandydatów na szeregowych funkcjonariuszy Policji Państwowej (22 XII 1936) oraz preliminarza budżetowego MSW (18 II 1937). Po rozwiązaniu BBWR, jesienią 1935, został członkiem powołanego w r. 1937 Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN). W dn. 28–29 XI 1936 uczestniczył w Zjeździe Uczestników Ruchu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej «Zet» w Warszawie. W kwietniu 1937 zrezygnował z funkcji prezydenta Stanisławowa w związku ze skandalem obyczajowym. Po r. 1937 prawdopodobnie mieszkał w Warszawie.
W latach okupacji niemieckiej był S. żołnierzem AK. Po r. 1945 pracował jako dyrektor Centrali Handlu Drewnem «Paged», następnie w Technikum Budowlanym nr 1 w Warszawie (w r. 1964 nadano szkole im. Zdzisława Mączeńskiego, potem włączono do Zespołu Szkół nr 17). Był członkiem Prezydium Zarządu Stoł. Tow. Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Zmarł 28 XII 1972 w Warszawie, został pochowany 4 I 1973 na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Był odznaczony m.in. Odznaką «Orlęta», Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznaką ZNP i Złotą Odznaką Honorową «Za Zasługi dla Warszawy».
S. był dwukrotnie żonaty; w małżeństwie zawartym ok. r. 1920 z Marią z Korniłłowiczów (zob. Strońska Maria) miał córkę Annę (22 V 1922 – 11 IX 1977), zamężną za Józefem Jodłowskim (ur. 9 II 1919), mechanizatorem rolnictwa, zootechnikiem, żołnierzem AK, powstańcem warszawskim, oraz syna Andrzeja Marka (15 I 1931 – 28 I 1933). Drugą żoną S-ego była Zofia Krystyna z Broniewskich. Córka Anna, jako uczennica (od r. 1937) Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Warszawie, należała do harcerstwa i Przysposobienia Wojskowego Kobiet. We wrześniu 1939 była sanitariuszką Baonu Ochrony Sejmu; razem z matką wstąpiła do Służby Zwycięstwu Polski (potem ZWZ/AK) i pełniła funkcję łączniczki Oddz. II Dowództwa Głównego. Dn. 8 V 1943 została aresztowana przez Gestapo i była wielokrotnie torturowana w więzieniu przy al. Szucha. Po próbie samobójstwa, ok. października t.r., została umieszczona na Pawiaku, gdzie przebywała przez sześć miesięcy w izolatce. Została skazana na karę śmierci, którą 20 IV 1944 zamieniono na pobyt w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück. W maju 1945 wróciła do kraju i od września t.r. pracowała w Szczecinie w Szpitalu Zakaźnym jako przełożona pielęgniarek. Na początku r. 1946 była poddana śledztwu w siedzibie Min. Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. W l. 1947–9 uczyła się w Szkole Pielęgniarskiej we Wrocławiu, po czym pracowała we wrocławskim Szpitalu PCK na stanowisku oddziałowej. Następnie była kolejno wicedyrektorką Ośrodka Młodszych Pielęgniarek Pediatrycznych, dyrektorką Państw. Szkoły Pielęgniarstwa Pediatrycznego i wizytatorką szkół medycznych, nauczycielką w Ośrodku Średnich Szkół Medycznych oraz instruktorką pielęgniarstwa medycznego. Pełniła funkcję wiceprzewodniczącej Zarządu Głównego Polskiego Tow. Pielęgniarskiego. Zmarła we Wrocławiu.
Album skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935/1940, Kr. [1936] s. 96, 100, 167–8 (fot.); Kto był kim w Drugiej RP?, (fot.); Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, (fot.); Słown. pol. tow. nauk., II; Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarium nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, W. 1926; – Bonusiak A., Lwów w latach 1918–1939, Rzeszów 2000 s. 90; Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wr. 1979; tenże, Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Wr. 1986; Czapska I., Anna Strońska-Jodłowska (1922–1977), „Pielęgniarka i Położna” 1987 nr 2; Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978 (dot. córki S-ego, Anny); Kondracki T., Polskie Towarzystwo Historyczne w latach 1918–1939, Tor. 2006; Paruch W., Od konsolidacji państwowej do konsolidacji narodowej. Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926–1939), L. 1997; Pilch A., Studenci Krakowa w Drugiej Rzeczpospolitej. Ich ideowe, polityczne i społeczne zaangażowanie, Kr. 2004; Szkice z dziejów Związku Nauczycielstwa Polskiego, W. 1939 s. 173; W pięćdziesiątą rocznicę powstania «Zetu». Sprawozdanie ze zjazdu uczestników Ruchu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej („Młodzieży Narodowej”) 28 i 29 XI 1936 r. w Warszawie, Red. T. Piskorski, W. 1937 s. 163; Waingertner P., „Naprawa” (1926–1939). Z dziejów obozu pomajowego, W. 1999; – Chajes W., Semper Fidelis. Pamiętnik Polaka wyznania mojżeszowego z lat 1926–1939, Kr. 1997; Jodłowski J., O godne życie trzech pokoleń, Pruszków 2005 (fot.); Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu, 6–8 grudnia 1925, Lw. 1927 II 204, 250; Spraw. stenogr. Sejmu za l. 1928–39; Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum w Stryju za r. szk. 1908–9, Stryj 1908–9; Sprawozdanie filii Gimnazjum w Stryju za l. szk. 1911–14, Stryj 1911–14; Świtalski K., Diariusz 1919–1935, W. 1992; ZET w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia. Red. T. W. Nowacki, W. 1996; – „Kur. Stanisławowski” 1935 nr 986; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Słowo Pol.” 1933 nr 29 (dot. syna S-ego, Andrzeja); „Tyg. Powsz.” 1973 nr 3, 5, „Życie Warszawy” 1973 nr 2, 17; – Arch. UJ: sygn. S II 295a, WF II 504 (teczka doktorska S-ego); B. Narod.: rkp. 2911 k. 116 (koresp. Jana Ptaśnika); B. Ossol.: rkp. 14002/II k. 119–30 (koresp. Kazimierza Kaczmarczyka), rkp. 15352/II t. 3 (Hrabyk K., „Z drugiej strony barykady. Spowiedź z klęski”), rkp. 15693/II k. 303–14 (koresp. Józefa Teodorowicza), rkp. 17217/IV (koresp. Karola Badeckiego); CAW: sygn. 11/337 (Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości); – Mater. Red. PSB: Odpis skrócony aktu zgonu S-ego z Arch. USC w W.; – Informacje Adama Jerzego Chowańca i Aldony Teler z W. oraz Mykoły Genyka z Iwano-Frankowska (Ukraina).
Adrian Tyszkiewicz